OS NOMES DOS CONCELLOS BERCIANOS.

OS NOMES DOS CONCELLOS BERCIANOS,
Por Xabier Lago Mestre.

falaceibe@yahoo.es

O ano 2007 comeza coa delegación da materia de alteración do nome e troco de capitalidade dos concellos por parte da Junta de Castela e León na Comarca d´O Bierzo. Resulta lóxico que o Consello berciano, no que están representados todos os concellos, asuma parte das funciois relacionadas coas as administraciois locais da nosa rexión que ata agora son competencias das instituciois superiores. Baseamos esta demanda na cercanía entre as nosas administraciois (comarca, concellos e pedanías), o que permite un trato directo e unha máis estreita cooperación, e en que comparten o mesmo espazo territorial e poboación.

A importancia da xestión desta dita materia delegada deriva de que agora os bercianos poderemos fixar os nomes dos nosos concellos raxando cun pasado de imposiciois lingüísticas. N´O Bierzo existen varios idiomas dende a Idade Media, castelao, ástur-leonés e galego. Sendo tamén certo que a lingua ástur-leonesa se asentaba secularmente no oriente da nosa rexión, mentres que o galego fai o mesmo no occidente. Estes dous idiomas, a pesar da súa comentada vinculación territorial, foron obxecto de minorización continuada por mor da progresiva imposición política do castelao. Como aquelas linguas non posuían recoñecemento legal pois non eran tidas en conta polas instituciois.

Esta situación discriminatoria para os idiomas rexionais non sempre foi así. Como ben podemos constatar na documentación dos nosos mosteiros bercianos, o galego e mailo ástur-leonés tiveron un uso social e institucional normal durante a Idade Media. Por iso atopamos neses papeis antigos nomes de vilas e lugares como: Curillón, Valboa, S. Pedro de Devesas, Quilous, Toural, Teixeda, Canteyxeyra, Cobellos, A Veiga, Fabeiro, Vila de Paos, etc ou de comarcas: Valcarce, Cabreyra, Berizo, Aguiar, Fornela, Cornatelo, etc. Seguro que todos podemos identificar sen dificultade estas denominaciois con localizaciois actuais do noso mapa rexional d´O Bierzo. Estes nomes existen aínda na lingua galega e con outros moitos, os que forman parte da toponimia menor, denominaciois de montes (orónimos), de augas terrestres (hidrónimos), de personas (antropónimos), de plantas (fitónimos), de animais (zoónimos) e demais, enriquecen o noso variado patrimonio lingüístico berciano.

Queda claro que a lingua galega, tan presente no territorio occidental, ten dende logo carácter de propia d´O Bierzo porque forma parte esencial do patrimonio idiomático dos seus falantes hai séculos. Sen embargo, tamén houbo falta de valoración, cando non desprezo, cara ao galego pola banda das instituciois. Así o galego só tivo consideración de dialecto ou fala do pobo iletrado fronte ao idioma xeral ou nacional do Estado, o castelao. Manifestación desta discriminación lingüística foi a falta de recoñecemento legal do galego ata a recuperación da democracia co Estado de dereito. O galego, ao non ter valor xurídico, careceu de uso administrativo polas instituciois públicas.

Os funcionarios locais ou estatais aplicaron esta política lingüística uniformizadora na súa actuación a diario por obriga legal. Así por exemplo, se había que facer os nomenclátor, é dicir, as listaxes das diversas poboaciois d´O Bierzo (concellos, vilas, pedanías, barrios, lugares...) ou dos nomes das rúas e ruelas, pois se castelanizaban progresivamente con cada nova revisión ¿razois?. Primeira, porque os oficiais públicos descoñecían o galego, e xa se sabe, o que se ignora non se valora nin recoñece como tal. Segunda, os nomes galegos carecían de significado axeitado para os funcionarios castelao-falantes, por iso procuraban denominaciois próximas ao castelao (por grafía ou fonética). E terceira, o galego non existía legalmente, ao non ser idioma oficial, polo tanto carecía de efectos xurídicos no dereito público.

Hogano os bercianos temos a oportunidade de recuperar a denominación dos nosos concellos na lingua propia d´O Bierzo occidental. Neste sentido hai que ter conta da Lei de Réxime Local de Castela e León que manda que "la denominación de los municipios habrá de ser en lengua castellana (...)" (artigo 24.1). Logo esta imposición idiomática obriga a adoptar nomes bilingües para os concellos bercianos. Deste xeito tamén daremos cumprimento ao establecido pola Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias -ratificada polo Reino de España en 2001- que propón o "emprego ou a adopción e, en caso de que proceda, conxuntamente coa denominación nas linguas oficiais, das formas tradicionais e correctas dos topónimos nas linguas rexionais ou minoritarias" (artigo 10.2.g).

Desexamos que os políticos locais inicien axiña os procedementos administrativos para incorporar as denomicaciois dos concellos en galego-berciano ( Peranzais, A Veiga de Espiñareda, Fabeiro, Vilafranca, Cabanas Raras, A Veiga de Valcarce, A Ponte Domingo Flórez, Valboa, Barxas, Camponaraia, Viladecais e, Borreis). Esta tramitación legal debe compaxinarse cunha campaña informativa do Consello d´O Bierzo entre a poboación afectada, sobre as denominaciois bilingües dos concellos, a cal sen dúbida facilitará a concienciacion social favorable a esta pequena modificación idiomática.

Ponferrada, xaneiro de 2007.
http://obierzoceibe.blogspot.com
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
http://www.falaceibe.tk